De bevrijdingsrok

Stof met verhalen

Al jaren heb ik achter in de auto een lapjesdeken liggen. Ik gebruik het voor van alles en nog wat. Het dient bijvoorbeeld als bescherming als ik iets kwetsbaars moet vervoeren.

Onlangs zag iemand die deken in de achterbak liggen. ‘Zelf gemaakt?” vroeg zij nieuwsgierig. Inderdaad, als 11-jarig meisje had ik alle lapjes van 15 bij 15 centimeter geknipt en aan elkaar genaaid met mijn eigen naaimachine. En van alle lapjes weet ik nog precies welk kledingstuk erbij hoort. Want mijn moeder maakte zelf onze kleding, dus ik herkende de kledingstukken en de momenten dat ze gedragen werden.

Zo kwam het gesprek ook op de grote collectie bevrijdingsrokken die ik had gezien tijdens mijn bezoek aan het Groningermuseum in 2020. Gemaakt van stoffen van aan elkaar gemaakte lapjes; de basis van deze bijzondere herinneringsrokken.

Dankzij het dasje van Mies

Mies Boissevain – Van Lennep (1896 – 1965) is een Amsterdamse verzetsheldin en feministe. Zij overleefde de kampen Vught en Ravensbrück. Tijdens haar gevangenschap kreeg ze een dasje toegestuurd. Dat was gemaakt van lapjes waarin ze de kledingstukken van familie en vrienden herkende. Het verhaal dat bij elk stukje stof hoorde, vertelde ze door aan haar medegevangenen. De saamhorigheid onder de vrouwen werd versterkt doordat zij ook hun verhalen gingen delen met elkaar. Dit was haar inspiratie voor het maken van de bevrijdingsrok.

Geschiedenis en symboliek van de bevrijdingsrok 

Als 5 mei 1946 dichterbij komt wordt er een commissie aangesteld voor de viering van de eerste nationale bevrijdingsdag. Commissielid en verzetsstrijdster Mies Boissevain bedenkt hiervoor de nationale Feestrok, ook wel bevrijdingsrok genoemd.

Om te dragen op nationale hoogtijdagen en belangrijke privémomenten. Het moest een symbool worden van naoorlogse saamhorigheid, vernieuwing en wederopbouw.

En dat werd het! Want er werden ruim 4000 rokken geregistreerd in een officieel Feestrokkenregister. Eén van de hoogtepunten was een groot defilé van vrouwen in de bevrijdingsrokken ter ere van het gouden jubileum van koningin Wilhelmina op 2 september 1948. In de loop van de jaren 50 wordt de rok steeds minder gedragen maar het blijft een symbool van de ongekende blijheid die de bevrijding met zich meebracht.

Hoe herken je de bevrijdingsrok? 

Wanneer is een rok een bevrijdingsrok? De rok moet gemaakt worden van lapjes in patchwork-stijl en de onderrand, oftewel de zoom, moet versierd zijn met effen driehoeken.

Maar de rode draad is dat ze allemaal hun klanten op een authentieke manier daadwerkelijk tot hun recht willen laten komen met hun uitstraling, met de gewenste impact, rekening houdend met de gehele context.

Waarom al die lapjes?

Ten eerste staan al die lapjes symbool voor wederopbouw en vernieuwing. Ze vormen immers samen een nieuw geheel. Ten tweede past de keuze voor lapjes bij de naoorlogse tijd. Door textiel-schaarste zijn grote lappen stof haast niet te verkrijgen, maar het is bijna voor iedereen wel mogelijk om kleine lapjes stof te gebruiken.

Waarom die driehoeken?

Die effen driehoeken waren als het ware naar boven wijzende punten die staan voor ‘de hoogtepunten van ons volksbestaan’.

Verder is iedereen vrij de rok naar eigen smaak en mogelijkheden te maken. Het belangrijkste doel is uiteindelijk om bij het zien van de bevrijdingsrok, de persoonlijke herinneringen levend te houden. Want elk lapje en elk borduursel heeft een betekenis; een stukje stof dat je je herinnert aan het schort van je moeder of de stropdas van je oom. Of de geborduurde datum van de dag dat jouw dorp bevrijd werd. Iemand had zelfs een citaat van koningin Juliana op de tailleband van haar rok geborduurd: ‘Wie ben ik, dat ik dit dan mag?’ Dit alles maakt elke rok uniek en persoonlijk.

Wil je een bevrijdingsrok eens zien? 

Helaas is het niet meer mogelijk om de collectie bevrijdingsrokken te bewonderen in het Groningermuseum. ‘Live’ tenminste. Ze zijn namelijk nog wel te zien via het virtuele museum. Kijk hiervoor op de website van het >>> Groningermuseum

Iedereen zijn eigen 'bevrijdingsrok'

Iedereen heeft zijn eigen manier om dierbare herinnering dichtbij zich te houden; foto’s, boeken, kaarten, brieven, knuffels of een schilderij. Mies Boissevain had het met haar dasje en wist vandaar uit mensen te inspireren hun verhalen te delen. Ik heb het heel sterk met stoffen, dessins en kleurcombinaties zoals met mijn lappendeken en mijn herinneringen aan kledingstukken.

Ik zit opeens te denken...

Over twee jaar is het 80 jaar geleden dat Nederland werd bevrijd. Een schat aan herinneringen komt weer bovendrijven. 

Zullen we dan weer bevrijdingsrokken gaan zien?

Stijlvolle groet,